داحسان الله پامیر ویبلاګ ته ښه راغلاست

ګیل ګمیش Gilgames

لیکوال : داکتر سیروس شمیسا

ژباړه : پوهنیار احسان الله پامیر

تر ټولو پخوانی حماسه چې په لاس کې یې لرو هغه دسومیریانو دګیل ګمیش Gilgamesh   ده ددې حماسې دپيدایښت نیټه ۳۰۰۰ کاله مخکې له میلاده راپیلیږي، دا حماسه په ۱۲ ماتو لوحو دشعر په شکل لیکل شوې ده دآشور باني پال په کتابتون کې تر لاسه شوې ده ماتې لوحې یې دبرتانیې موزیم ته یوړل شوې او دجورج اسمیت له خوانه ولوستل شوې ده په ۱۸۶۲م کال کې څرګنده کړې ده چې ددې  داستاني لوحو څخه په یوه باندې دنوح(ع) دتوفان په اړه لیکل شوي دي .

        ګیل ګمیش داورک Uruke یا ایرخ Erech  دښار یو ظالم او جبار پادشاه وو دده دبدن درې برخې له خدای څخه او یوه برخه یې له سړیو (آدمیزادو ) څخه جوړه شوې وه له ده سره مقابله او یاري دوستی ګرنه خبره وه خلکو دده دظلم او زور زیاتي څخه خدایانو ته شکایت وکړ او خدایانو ته یې وویل چې                  ګیل ګمیشGilgamesh خپل انډول نه ویني معشوقه له معشوق سره ، نجلی له هلک سره او ښځه له خاوند سره نه پریږدي خدایانو دګیل ګمیش Gilgamesh   دماتې لپاره انکیدو Enkidu پیدا کړ  چې قوي زورور او وحشي سړی وو انکیدو Enkidu له حیواناتو سره واښه او اوبه خوړل یو ، ورسته یو ښکاري هغه ولید او ګیل ګمیش Gilgamesh   ته یې خبر یوړ ده له معبد نه ایشتر مقدسه او پاکه الاهه پسې ولیږله تر څو هغه ورته راولي او نور ځناوران خوشي کړي کله چې ګیل ګمیش Gilgamesh   معبد ته راځې تر څو له ایشتر الاهې سره ملاقات وکړی       انکیدو Enkidu  ښار ته راځي او دهغه مخه نیسي                 ګیل ګمیش  Gilgamesh په ځمکه غورځوي بیا دګیل ګمیش مور انکیدو Enkidu ته وایي ته زما زوی یې همدا نن ورځ ما ته وزیږولې ، زه ستا مور یم او ګیل ګمیش Gilgamesh ستا ورور دی ، دلته دوی دواړه سره ملګري کیږي له ګیل ګمیش Gilgamesh څخه نیک سړی جوړیږي بیا وروسته دوی دواړه ستونزمن سفرونه پیلوي اوپریکړه کوي چې دپاکو ځنګلونو سردار خومبه به (هومبه به ) سره جګړه وکړي داچې انکیدو Enkidu  په زړه کې د دښتو او ځناورو مینه لرله بیرته دښتې ته ولاړ تر څو له ځناورو سره ژوند وکړي هغه ښکاري ته چې دی یې پیدا کړی وو په غوصه شو او نفرت یې ورباندې وویلو او هغه او په ایشتر الاهې یې هم لعنت وویلو او ورته ویې ویل زه دې له ځناورو څخه پردی کړم ځکه له خپلې صحرا او ځناورو څخه دې ښار ته یوړم وروسته  بیا له ( خومبه به ) سره یوه ستونزمنه اوخترناکه جګړه کوي او هغه وژني .

      دګیل ګمی Gilgamesh میړانه او غیرت ددې سبب کیږي چې دآشوري خدای وینځه ایشتر الاهه ورباندې مینه کیږي خو ګیل ګمیش Gilgamesh یې نه ورسره مني بیا ایشتر الاهه غوصه کیږي دګیل ګمیش او داورک دسیمې دله مینځه وړلو لپاره یوآسماني نر غویی ځمکې ته رالیږي خو ګیل ګمیش او انکیدو هغه آسماني غویی وژني په دې وخت کې خدایان عصبانی کیږي او دانکیدو دمرګ پریکړه کوي انکیدو ناروغ کیږي په وروستی شپه خپل مرګ په خوب ویني او مړ کیږي ګیل ګمیش شپږ ورځې او شپږ شپې دخپل ورور انکیدو دمرګ ویر کوي او په اوومه ورځ یې خاور ته سپاري ، دانکیدو مرګ ګیل ګمیش ته په زړه کې ویره ورواچوله ده فکر کولو چې د انکیدو مرګ دده خپل مرګ دی یعني دی خپله مړ شوی ګیل ګمیش له مرګ څخه سخت وویریدلو ، دیو تل پاتې ژوند په لټه کې شو په سفر ولاړ او په دې پسې ګرزیدلو چې دمرګ راز ومومي تصمیم یې ونیولو چې     اوت نه پيشتم utana pishtim ته ور شي او له هغه نه دمرګ او ژوند په اړه وپوښتي او دمرګ رازترې ومومي اوت نه پيشتم utana pishtim هغه څوک وو چې تل ژوندی وو او نه مړکیدلو یوازې هغه د تل پاتې او همیشني ژوند په راز پوه شوی وو وروسته دډیرو ستونزو له تیرولو دخدایانو باغ ته ورسید اود    اوت نه پيشتم utana pishtim دکور په لټه کې شو په ډیر کړاو سره دمرګ له سینده تیر شو او په دښته کې یې دهغه لاره وموندله او اوت نه پيشتم utana pishtim ته ورورسید له هغه نه یې دژوند دراز په اړه وپوښتل هغه ورته وویل ستا  دبدن دریمه برخه له سړیانو (آدمیزادو) څخه ده اومرګ دسړیو (آدمیانو) لپاره دی اوت نه پيشتم utana pishtim  ګیل ګمیش ته دخپل ژوندانه کیسه چې څرنګه دخدایانو په جرګه کې شامل شو وکړه او ورته ویې ویل چې دلوی توفان په وخت کې یې یوه بیړۍ جوړه کړه او دځناورانو يوه یوه جوړه یې پکې واچوله کله چې توفان آرام شو بیړۍ دغره په سر کښیناسته ، په اوومه ورځ یې کبوتره او زاغ دحالاتو دکشف لپاره وګمارل او بیا وچې ته ووتل او اوت نه پيشتم utana pishtim دخدایانو په جرګه کې شامل شو .

      کله چې ګیل ګمیش له اوت نه پيشت څخه بیرته راګرځیدلو اوت نه پيشتم دیوې ګیاه په اړه چې دتل ژوندي کیدو سبب کیدله لارښوونه وکړه او ورته ویې ویل څوک چې له دې ګیاه څخه وخوري تل به ژوندی وی او ځواني به یې بیرته راورګرځي    ګیل ګمیش له ډیر ستونزو وروسته ګیا وموندله کله چې غواړي ویې خوري نو ده لومړی ځان ومینځلو په دغه وخت کې یو مار پیدا کیږي او هغه ګیاه خوري ، مار همیشنی ژوند ترلاسه کوي ، ګیل ګمیش دومره غمګین او مایوسه کیږي چې دمړو دنیاته ولاړ شي او دمرګ راز له خپل مړ شوي ورور انکیدوله روح څخه وپوښتي ، نو ځمکه یې سوری کړه او دانکیدو سیوره یې بیرون ته را وایسته یو بل یې وپيژندل ، یو له بل نه لیرې ودریدل او یو بل ته یې خبرې وکړې ګیل ګمیش په زوره ورته چیغې وهلې او دانکیدو سیوري اوریدلې ، ګیل ګمیش ورته وویل دمړو له دنیانه راته خبرې وکړه دانکیدو سیورې ورته وویل که دمړو له دنیانه درته خبرې وکړم په ځمکه به ولویږې او وبه تښتې ګیل ګمیش ورته وویل اې دوسته !  غواړم تل په ځمکه کې ولویږم او تل وژاړم دانکیدو سوري ورته وویل ستا دوست په خاورو کې ولوید او خاورې شو. له دې سره دانکیدو سیوره ورکه شوه ګیل ګمیش ناهیلی بیرته خپلې سیمې اوروک Uruk   ته راستون شو بیا دقصرپه تالار کې سر په ځمکه ږدي او غواړي چې ویده شي خو مرګ هغه په خپله غیږه کې نیسي او ګیل ګمیش Gilgamesh په همیشنی خوب ویده کیږي او مړ کیږي.

       ګیل ګمیشGilgamesh د مرګ او ژوند حماسه ده ، دمرګ په اړه ترټولو پخوانی او لومړنی مفکوره چې دحماسې په توګه بیان شوې ده   ګیل ګمیش دې نتیجې ته ورسید کله چې نه شم کولای ژوند همیشنی کړم یعني تل ژوندی شم نو باید روح همیشینی  کړم دروح همیشه توب او تل پاتی کیدو لپاره په نیک نامه پسې ځې او ډیر کړاوونه ګالي . په حقیقت کې ده هیڅ ماته نه ده خوړلې او یوه بریالی هڅه یې کړې ده ، دا حماسه دیوه همیشني ژوند لپاره یوه شانداره او بریالی هڅه ده .

h  

تر ټولو پخوانی حماسه چې په لاس کې یې لرو هغه دسومیریانو دګیل ګمیش Gilgamesh   ده ددې حماسې دپيدایښت نیټه ۳۰۰۰ کاله مخکې له میلاده راپیلیږي، دا حماسه په ۱۲ ماتو لوحو دشعر په شکل لیکل شوې ده دآشور باني پال په کتابتون کې تر لاسه شوې ده ماتې لوحې یې دبرتانیې موزیم ته یوړل شوې او دجورج اسمیت له خوانه ولوستل شوې ده په ۱۸۶۲م کال کې څرګنده کړې ده چې ددې  داستاني لوحو څخه په یوه باندې دنوح(ع) دتوفان په اړه لیکل شوي دي .

        ګیل ګمیش داورک Uruke یا ایرخ Erech  دښار یو ظالم او جبار پادشاه وو دده دبدن درې برخې له خدای څخه او یوه برخه یې له سړیو (آدمیزادو ) څخه جوړه شوې وه له ده سره مقابله او یاري دوستی ګرنه خبره وه خلکو دده دظلم او زور زیاتي څخه خدایانو ته شکایت وکړ او خدایانو ته یې وویل چې                  ګیل ګمیشGilgamesh خپل انډول نه ویني معشوقه له معشوق سره ، نجلی له هلک سره او ښځه له خاوند سره نه پریږدي خدایانو دګیل ګمیش Gilgamesh   دماتې لپاره انکیدو Enkidu پیدا کړ  چې قوي زورور او وحشي سړی وو انکیدو Enkidu له حیواناتو سره واښه او اوبه خوړل یو ، ورسته یو ښکاري هغه ولید او ګیل ګمیش Gilgamesh   ته یې خبر یوړ ده له معبد نه ایشتر مقدسه او پاکه الاهه پسې ولیږله تر څو هغه ورته راولي او نور ځناوران خوشي کړي کله چې ګیل ګمیش Gilgamesh   معبد ته راځې تر څو له ایشتر الاهې سره ملاقات وکړی       انکیدو Enkidu  ښار ته راځي او دهغه مخه نیسي                 ګیل ګمیش  Gilgamesh په ځمکه غورځوي بیا دګیل ګمیش مور انکیدو Enkidu ته وایي ته زما زوی یې همدا نن ورځ ما ته وزیږولې ، زه ستا مور یم او ګیل ګمیش Gilgamesh ستا ورور دی ، دلته دوی دواړه سره ملګري کیږي له ګیل ګمیش Gilgamesh څخه نیک سړی جوړیږي بیا وروسته دوی دواړه ستونزمن سفرونه پیلوي اوپریکړه کوي چې دپاکو ځنګلونو سردار خومبه به (هومبه به ) سره جګړه وکړي داچې انکیدو Enkidu  په زړه کې د دښتو او ځناورو مینه لرله بیرته دښتې ته ولاړ تر څو له ځناورو سره ژوند وکړي هغه ښکاري ته چې دی یې پیدا کړی وو په غوصه شو او نفرت یې ورباندې وویلو او هغه او په ایشتر الاهې یې هم لعنت وویلو او ورته ویې ویل زه دې له ځناورو څخه پردی کړم ځکه له خپلې صحرا او ځناورو څخه دې ښار ته یوړم وروسته  بیا له ( خومبه به ) سره یوه ستونزمنه اوخترناکه جګړه کوي او هغه وژني .

      دګیل ګمی Gilgamesh میړانه او غیرت ددې سبب کیږي چې دآشوري خدای وینځه ایشتر الاهه ورباندې مینه کیږي خو ګیل ګمیش Gilgamesh یې نه ورسره مني بیا ایشتر الاهه غوصه کیږي دګیل ګمیش او داورک دسیمې دله مینځه وړلو لپاره یوآسماني نر غویی ځمکې ته رالیږي خو ګیل ګمیش او انکیدو هغه آسماني غویی وژني په دې وخت کې خدایان عصبانی کیږي او دانکیدو دمرګ پریکړه کوي انکیدو ناروغ کیږي په وروستی شپه خپل مرګ په خوب ویني او مړ کیږي ګیل ګمیش شپږ ورځې او شپږ شپې دخپل ورور انکیدو دمرګ ویر کوي او په اوومه ورځ یې خاور ته سپاري ، دانکیدو مرګ ګیل ګمیش ته په زړه کې ویره ورواچوله ده فکر کولو چې د انکیدو مرګ دده خپل مرګ دی یعني دی خپله مړ شوی ګیل ګمیش له مرګ څخه سخت وویریدلو ، دیو تل پاتې ژوند په لټه کې شو په سفر ولاړ او په دې پسې ګرزیدلو چې دمرګ راز ومومي تصمیم یې ونیولو چې     اوت نه پيشتم utana pishtim ته ور شي او له هغه نه دمرګ او ژوند په اړه وپوښتي او دمرګ رازترې ومومي اوت نه پيشتم utana pishtim هغه څوک وو چې تل ژوندی وو او نه مړکیدلو یوازې هغه د تل پاتې او همیشني ژوند په راز پوه شوی وو وروسته دډیرو ستونزو له تیرولو دخدایانو باغ ته ورسید اود    اوت نه پيشتم utana pishtim دکور په لټه کې شو په ډیر کړاو سره دمرګ له سینده تیر شو او په دښته کې یې دهغه لاره وموندله او اوت نه پيشتم utana pishtim ته ورورسید له هغه نه یې دژوند دراز په اړه وپوښتل هغه ورته وویل ستا  دبدن دریمه برخه له سړیانو (آدمیزادو) څخه ده اومرګ دسړیو (آدمیانو) لپاره دی اوت نه پيشتم utana pishtim  ګیل ګمیش ته دخپل ژوندانه کیسه چې څرنګه دخدایانو په جرګه کې شامل شو وکړه او ورته ویې ویل چې دلوی توفان په وخت کې یې یوه بیړۍ جوړه کړه او دځناورانو يوه یوه جوړه یې پکې واچوله کله چې توفان آرام شو بیړۍ دغره په سر کښیناسته ، په اوومه ورځ یې کبوتره او زاغ دحالاتو دکشف لپاره وګمارل او بیا وچې ته ووتل او اوت نه پيشتم utana pishtim دخدایانو په جرګه کې شامل شو .

      کله چې ګیل ګمیش له اوت نه پيشت څخه بیرته راګرځیدلو اوت نه پيشتم دیوې ګیاه په اړه چې دتل ژوندي کیدو سبب کیدله لارښوونه وکړه او ورته ویې ویل څوک چې له دې ګیاه څخه وخوري تل به ژوندی وی او ځواني به یې بیرته راورګرځي    ګیل ګمیش له ډیر ستونزو وروسته ګیا وموندله کله چې غواړي ویې خوري نو ده لومړی ځان ومینځلو په دغه وخت کې یو مار پیدا کیږي او هغه ګیاه خوري ، مار همیشنی ژوند ترلاسه کوي ، ګیل ګمیش دومره غمګین او مایوسه کیږي چې دمړو دنیاته ولاړ شي او دمرګ راز له خپل مړ شوي ورور انکیدوله روح څخه وپوښتي ، نو ځمکه یې سوری کړه او دانکیدو سیوره یې بیرون ته را وایسته یو بل یې وپيژندل ، یو له بل نه لیرې ودریدل او یو بل ته یې خبرې وکړې ګیل ګمیش په زوره ورته چیغې وهلې او دانکیدو سیوري اوریدلې ، ګیل ګمیش ورته وویل دمړو له دنیانه راته خبرې وکړه دانکیدو سیورې ورته وویل که دمړو له دنیانه درته خبرې وکړم په ځمکه به ولویږې او وبه تښتې ګیل ګمیش ورته وویل اې دوسته !  غواړم تل په ځمکه کې ولویږم او تل وژاړم دانکیدو سوري ورته وویل ستا دوست په خاورو کې ولوید او خاورې شو. له دې سره دانکیدو سیوره ورکه شوه ګیل ګمیش ناهیلی بیرته خپلې سیمې اوروک Uruk   ته راستون شو بیا دقصرپه تالار کې سر په ځمکه ږدي او غواړي چې ویده شي خو مرګ هغه په خپله غیږه کې نیسي او ګیل ګمیش Gilgamesh په همیشنی خوب ویده کیږي او مړ کیږي.

       ګیل ګمیشGilgamesh د مرګ او ژوند حماسه ده ، دمرګ په اړه ترټولو پخوانی او لومړنی مفکوره چې دحماسې په توګه بیان شوې ده   ګیل ګمیش دې نتیجې ته ورسید کله چې نه شم کولای ژوند همیشنی کړم یعني تل ژوندی شم نو باید روح همیشینی  کړم دروح همیشه توب او تل پاتی کیدو لپاره په نیک نامه پسې ځې او ډیر کړاوونه ګالي . په حقیقت کې ده هیڅ ماته نه ده خوړلې او یوه بریالی هڅه یې کړې ده ، دا حماسه دیوه همیشني ژوند لپاره یوه شانداره او بریالی هڅه ده .