ادیسه

ادیسه

لیکوال :   دوکتور سیروس شمیسا

ژباړه : پوهنیار احسان الله پامیر

 

ادیسه دیونان مشهور  لیکوال او ادیب همر اثر دی چې ۲۴ سرودونه لري . دیونانیانو په باور ټرای پلوو خدایانو دیوناني پهلوانانو دبیرته راګرځیدو په وخت کې مانع رامینځ ته کړل ددوی په اړه دخلکو په ژبه کیسې موجودې وې ادیسه هم یو له هغو کیسو څخه د  ادیســئوس (اولیس) پهلوان دلارې کیسه ده چې دټرای له جګړې بیرته خپل پلارني وطن ایتـــاکا( انطاکیه) ته راګرځیدلی دی .

توفان د  ادیسئوس (اولیس ) کیښتۍ یوې لیرې سیمې ته یوړې هلت یو قسم میوه د (کنار) په نوم موجوده وه هر چا به چې له هغه میوې څخه وخوړل تیرې شوې خاطرې به یې هیرې شوې ، داولیس ډیرو ملګرو له دې میوې څخه وخوړل خپل تر ژوند اوخپل پلارنی وطن یې هیر کړ .  

 اولیس خپل ملګري په زور په کیښتیو کې  سپاره کړل او کیښتی روانې شوې  ، کیښتی د(غولان ) یو سترګي جزیرې ته ورسیدې  غولان په ټنډه یوه سترګه درلوده او سړي به یې خوړل اولیس او دهغه ملګري هلته له کیښتیو ښکته شول او دغولان غار ته ولاړل غولان داولیس له ملګرونه دوه تنه وخوړل او دروازه یې وتړله بیایې دوه تنه نور وخوړل او له غاره بیرون راووت کله چې دشپې بیرته راغی اولیس ددې غم څخه دخلاصون لپاره غولان ته شراب ورکړل او په شرابو یې مست او نشه کړ او غولا ویده شو کله چې وید شو اولیس په ګرم شوي میخ دهغه سترګه ړنده کړه غولان دغار په دروازه کې کښیناست تر څو دوی له غاره ونه وزي او ټول وخوري بیا اولیس او دهغه ملګرو دمیږو دخیټې لاندې وړیو کې ځانونه پټ کړل او له غاره بیرون راووتل له هغه ځایه روان شول بیا دبادونو خدای جزیرې ته ورسیدل ایئول دبادونو خدای اولیس ته  مشک ورکړل چې په هغه کې یې سخت بادونه بند کړي وو او ورته ویې ویل چې دمشکو سر باید خلاص نه کړي ځکه بادونه به راووزي اولیس او دهغه ملګرو په دې هیله چې کیدای شي په مشکو کې پټه خزانه موجوده وي دمشکو سریې واز کړ کله یې چې دمشکو سر واز کړ ډاروونکي بادونه ترې راووتل او داولیس کیښتۍ یې یوې بلې جزیرې ته یوړې هغه ځای هم دغولان سړي خور وو غولان د دوی په کښتیو تیږې راوورولې یوازې داولیس بیړی پاته شوه اونورې ټولې له مینځه ولاړې اولیس له هغه ځایه یوې بلې جزیرې ته ولاړ چې دهغه ځای ملکه یوه جادویي ښځه وه جادوګرې ښځې اولیس او دهغه سره پاته ملګروته جادویي شراب ورکړل چې ټول په خوګانو بدل شول اولیس دجادویي ګیاه په مرسته چې (هرمس) الاهې ورته ښودلي وو جادو مات کړ او جادو ګره ښځه یې مجبوره کړه ترڅو ملګري  یې بیرته په سړیو بدل کړي له هغه ځایه دمړو ځای ته ولاړل تر څو له (زیئوس ) سره ملاقات وکړي ، بیا د ( سیرن ) سیمې ته ولاړل چې هلته پریګانو په شنوجاموکې سندرې ویلې او په لاره تیریدونکي لارویان به یې ځانونو ته را جلبول اولیس دخپلو ملګرو غوږونه په مومو بند کړل او له هغه ځایه یې تیر کړل چې دیوې لویې تیږې دواړو خواو ته دوه لوی لوی دیوان وو چې یوه دیو د دریاب اوبه بهولې او په ویروونکي غږ یې بیرته درولې بل دیو دوولس لاسونه او شپږ غاړې لرلې په هره غاړه کې یې لوی سر درلود په هر سر کې یې یوه لویه خوله لرله چې په هره خوله کې یې درې قطاره غاښونه لرل کله چې  له دغه ځایه تیر شول یوې بلې جزیرې ته ورسیدل چې هلته دلمر دغوایانو رمې څریدلې اولیس غوایان ووژل او لمر په قهر شو لمر باد ته امر وکړ چې د دوی کښتی غرقې کړي اولیس ځان ته نجات ورکړ او دالاهو یوې جزیرې ته ولاړ هلته یوه الاهه ورباندې مینه شوه او اولیس ته یې وویل که چیرته همدلته پاته شي ده ته به اوږد او همیشنی عمر ورکړي اولیس ورسره ونه منله بیا الاهې اولیس اووه کاله بندي کړ چې ورسته بیا دزیئوس (خدایانو خدای ) په امرله بنده ازاد شو کله چې له بنده ازاد شو اولیس  په ماته تخته سپورشو بیایې  د دریاب لاره ونیوله بادونو دهغه تخته له مینځه یوړه او دی یې یوې بلې جزیرې ته یوړ دهغه ځای پاچا داولیس ډیر درناوی وکړ او هغه ته یې یوه کیښتی ورکړه تر څو خپل دزږیدو ځای ایتاکا(انطاکیه) ته ولاړشي ، داولیس دسفر شل کاره تیر شوي ووپلار یې سپین ږیری شوی وو خپل شان او شوکت یې له لاسه ورکړی وو مور یې دزوی په جدایی کې ځان په دار ځړولی وو او زوی یې (تلماک) اوس ښه په ځان باندې ځوان شوی وو پاک لمنې میرمن (پنبه لوپ) دخپل خاوند په جدایی کې دروازه په ځان پسې تړلې وه ، دښار امیرانو ددوی قصر نیولی وو د دوی شتمني یې لوټ کړې وه له پنبه لوپ څخه یې غوښتي وو چې  د دوی له جملې څخه له یوه سره واده وکړي پنبه لوپ دمخالفت جرئت نه درلود او له دوی نه یې یوه غوښتي وو چې زه یو کفن ګنډم او بیا به ستاسو  له کوم یوه سره واده وکړم دورځې په یې کفن ګنډلو او دشپې به یې بیرته شکولو په همدې سره یې وخت تیرولو .وروسته له شلو کالو څخه اولیس دسوالګرو په جامه کې ښار ته ننوت هیچا هغه ونه پیژاند یوازې خپل سپي هغه وپيژانده په دې وخت کې داولیس ښځې وویل هر چا چې دګوتمی تر سوري غیشی وویشت له هغه سره به واده وکړي په ټول ښار کې هیڅوک په دې ونه توانیدل چې غیشی دګوتمی له سوري څخه وباسي خو اولیس په اسانی سره غشی وویشت او دګوتمی له سوري څخه یې وایست پنبه لوپ بیا له اولیس سره واده وکړ دخپل پخواني زوی په مرسته یې ټول دښمنان ووژل ده وروسته خپلې میرمنې ته حقیقي حال وویلو او دژوند ټوله کیسه یې بیان او ښکاره کړه .

لکه څرنګه چې لیدل کیږي ادیسه د ایلیاد په خلا ف دپرله پسې پیښو ټولګه ده چې وروسته دارنګه پیښې بیا په رمانس کې وینو .

 

ایلیاد

ایلیاد

لیکوال : داکتر سیروس شمیسا

ژباړه :پوهنیار  احسان الله پامیر

 

 

ایلیاد دنړۍ دویمه تر ټولو زړه حماسه ده ، دیونان مشهور لیکوال همر اثر دی ۲۴ سرودونه لري دمیلاد نه ۸۰۰ کال پخوا لیکل شوې ده دایلیاد موضوع دټرای (په اوسنی ترکیه کیه کې یوښاردی) سره دیونان دخلکو جګړه ده چې لس کاله یې دوام کړی دی .

     دټرای پاچا چې پریام نومیدلو پنځوس زامن یې درلودل چې د دوی له جملې نه هکتور په زړورتیا او میړانه او پاریس په ښکلا باندې پیژندل شوی وو غیب ویونکو دپاریس شتون دخپل پلار پریام لپاره چې دټرای پاچا وو بد شګونه (ښه نه وو ) بللی نو دخپل پلار په لارښوونه پاریس په همغه کوچینوالي کې غره ته یوړل شو او هلته پریښودل شو پاریس هملته په غره کې لوی شو او چوپاني یې پیل کړه یوه ورځ هغه ته درې الاهې راغلې او له ده نې وغوښتل چې ددوی په مینځ کې قضاوت وکړې او ووایي چې کومه الاهه ښایسته ده پاریس د (افردایتې ) په نامه الاهه پکې وټاکله په دې سره دهغه دوو نورو الاهو د ټرای له خلکو سره کینه پیدا شوله او پاریس یې سپانتا ته یوړ پاریس له مودو وروسته دسپانتا دپاچا منلاس ښځه هلن له سپانتا څخه ټرای ته راوتښتوله اګاممنون دمنلاس پاچا ورور پریکړه وکړه چې نورو لویانو په مرسته هلن بیرته راولي ، ډیرې  جنګي بیړی او لوی لوی خلک لکه اولیس او اشیل دټرای په لوري وخوځیدل په دې وخت کې ډیرې پيښې رامینځ ته کیږي لکه غیب ویونکو ویلې وو چې دټرای دښار دروازه به اشیل خلاصوي او له خلاصولو ورسته به مړ کیږي اشیل هغه څوک وو چې خپلې مور تتیس په داسې اوبو مینځلی وو  چې نه مړ کیدلو یوازې یوه پښه یې پاته او نه وه مینځل شوې دده مرګ هم بیا له همغه پښې څخه وو بې له یوې پښې څخه نور دمرګ ضد وو داشیل مور تتس چې کله دغیب ویونکو له دې خبرې څخه چې اشیل به مړ کیږي ، اشیل دښځو په جامه کې دجنګ له میدانه راوایست خو اولیس هغه بیا ځلې دجنګ میدان ته راکش کړ بل پیښه داوه چې یو سخت توفان راوالوت او خلکو به ویل چې خدایان په قهر شوي دي اګاممنوی ددې لپاره چې توفان ودریږي خپله لور (ایفی ژني ) قربان کړه خو دارتمس په نامه الاهې هغه وژغورله وروسته یونانیان له جنګي بیړیو څخه ښکته شول او دټرای خلکو دخپلو ګاونډیانو په مرسته دهکتور په لارښوونه له یونانیانو سره په جنګ شروع وکړه .

     دټرای ښار معاصرې لس کاله دوام وکړ په دې جنګ کې زئوس دخدایانو خدای او افردایتې الاهې د ټرای دخلکو پلوي کوله هرا الاهې او اتینې الاهې هغه دوتنه الاهې وې چې پاریس دښکلا دقضاوت کولو په وخت کې نه وې خوښې کړې دوی د یونانیانو پلوي کوله ، دجنګ په لومړي کال د یونان سردار اګاممنون په یوه حمله کې دمعبد دمشر کاهن (اپولون ) لور په غنیمت ونیوله اپولو هم په یونانی لښکرو بلاوې رانازلې کړې اګاممنون د لښکر دمشرانو په ځانګړې توګه داشیل په ټینګار هغه نجلی بیرته خوشې کړله خو په بدل کې یې بریزیس Briseis چې په یوه حمله کې نیول شوی وو خوشی شو په دې وخت کې اشیل په قهر کیږي او له جنګه ګوښه کیږي خو په زړه کې وایي چې یونانیان باید ماته وخوري داشیل په ګوښه کیدو سره  هکتور دیونانیانو لښکر ته ماته ورکوي پاتروګل چې دخدایانو له زامنو څخه وو او داشیل نیژدې ملګری وو بې حوصلې کیږې داشیل صلاح اخلي او جنګ ته ورځي خو هکتور هغه وژنې ، اشیل او دخدایانو خدای زئوس بیا په قهر کیږي ، اشیل هغه زغره چې خدایانو ورته جوړه کړې وه اغوندي او دټرای په لښکرو حمله کوي ډیر لښکریان او هکتور وژني دهکتور جنازه په خپلو اسونو پسې تړي او دټرای په میدان کې یې ګرزوي پاریس چې دهکتور ورور وو کله یې چې دخپل ورور جنازه ولیده اشیل یې په پښه په غشې وویشت او مړ یې کړ بیا داشیل مور تتیس داشیل جنازه دیونانیانو له سخت جنګ څخه راوړي او هغه خښوي او هر څه یې اولیس ته بښي آژاکس یو له یوناني پهلوانانو څخه وو هغه ددې پيښو په لیدو سره په قهر کیږي او په دې فکر چې دیوناني لښکرو مشران دي د میږو په یوه رمه حمله کوي کله چې په حقیقت پوه شي له ډیره قهره خپل ځان په توره وهي او ځان وژني ، دټرای په ښار کې دپالادیم په نامه یو بوت وو چې زئوس دخدایانو خدای دټرای خلکو ته ډالی کړی وو داسې ویل کیدل تر هغه چې د ابوت په دې ښار کې وي دټرای دښار نیول ناشوني دي ، اولیس دسوالګرو په جامه کې ښار ته ننوت او بوت یې راغلا کړ په دې وخت کې اتینې الاهې چې دټرای له خلکو سره یې مخالفت درلود یونانیانو ته وویل چې یو لوی دلرګي آس جوړ کړي او تر ټولو مهم پهلوانان دآس په مینځ کې پټ شي بیا خپلو خیمو ته اور واچوی او دجزیرې په څنګ کې پټ شی دټرای خلک به ووایي چې یونانیانو ماته وخوړه او آس به دښار مینځ ته یوسي همداسې وشول دوی یو لوی آس جوړ کړ پهلوانان پکې پټ شول او بیایې خپلو خیمو ته اور واچولو دټرای خلکو ددې لپاره چې یونانیانو ماته وخوړه یو لوی جشن جوړ کړ او په شرابو مست او نشه شول هماغه وو چې اولیس او نور یوناني پهلوانان داس له مینځه راووتل دښار دروازه یې خلاصه کړله او دجزیرې په څنګ کې نورو پټو شوو یونانیانو ته یې دښار مینځ ته دراتلو لاره برابره کړله دټرای خلک یې ووژل دهغوی ښځې یې یو له بله سره وویشلې او په پای کې منلاس پاچا هلن پیدا کړله او هغه یې بیرته یونان ته یوړه په دې حماسه کې څه چې په نړیواله توګه غوره بلل شوي دي هغه داشیل (اکیلوس ) قهرماني او په داسې اوبو مینځل وو چې ګواکې اشیل نه مړکیږي او داسې نور دنه منلو وړ منې کارونه پکې شوی وو کله یې چې هکتور وژنې دهغه په جسد وحشیانه کړنه ترسره کوي او ۱۲ ورځې دهغه جنازه په خاورو کې یوې خوا بله خوا کشوي په دې سربیره دټرای په ښار کې ټول وژنه کوي او خلک له مینځه وړي . د ایلیاد دحماسې اصلي موضوع داشیل قهر او غوسه ښودل شوې ده .

 

فاشیزم Fascism وپیژنئ

 

 لیکنه: پوهنیار احسان الله پامیر

فاشیزم  Fascism   وپیژنئ

دفاشیزم کلیمه دفاشیسمو  Fascismo  له کلیمې څخه اخیستل شوې ده دفاشیسموFascismoکلیمه په لرغوني  روم کې دلرګیو لنډو لنډو یو له بله سره تړلو بستو او یوه تبر ته ویل کیده چې دزور او قدرت په توګه به دلښکر دقطارونو تر څنګه وړل کیده ، فاشیزم له تاریخي پلوه دحکومتي نظامونو هغه ډول دی چې ۱۹۲۲ – ۱۹۴۳ کلونو ترمینځ په ایټالیا کې دموسولیني په وسیله په مخ وړل کیده دا کلیمه وروسته په پراخه مفهوم وکارول شوه هغه رژیمونو ته چې سره ورته ځانګړنې به یې لرلې هم همدا کلیمه کارول کیده ، دموسولوني په اند فاشیزم یو مذهبي مفهوم دی چې په هغه کې انسان دلوړ قانون او ریښتونې ارادې سره تړلی دی ، له وګړيو نیولې بیاتر روحاني ټولنې پورې ارتقا کوي ، هغه چاچې په مذهبي سیاستونو کې فاشیزم له فرصت غوښتلو بغیر بل څه نه دی بللی دوی په دې باندې نه دې پوه شوي چې فاشیزم سربیره پردې چې یو حکومتي سیستم دی بلکه یو فکري سیستم هم دی .

      فاشیزم دمادي طبعیت له ټولو فردي تجربو سره چې په ۱۸ پیړۍ کې یې رواج درلود مخالفت لرلو ، فاشیزم دفردي آزادی مخالف او د دولت پلوي کوي ، وګړو ته هغه وخت ارزښت ورکوي د ټول وجدان او ارادې سره دې دولت پلوي وکړي ، په دې نظام ګې ددولت دآزادی اصول دوګړو له ګټو څخه انکار کوي ، فاشیزم  دولت په یوه واقعي او حقیقي بنا ولاړ بولي .

    دفاشیزم لپاره موسولیني په ۱۹۳۲ کال  په ايټالیا دایرة المعارف کې لاندېني اصول ښودلي دي .

1) دسولې په ګټو بې باوري .

2) دسوسیالیستي فکرسره مخالفت .

3) دلیبرالیزم سره مخالفت .

4) دټولو ډلو پلوي له دولت څخه .

5) دامکان ترحده دپیشوا او لارښود درناوی .

6) یو ډله ایز سیستم رامینځ ته کول .

7) له دیمو کراسی سره مخالفت ( دیمو کراسی ته بوالهوس او ځان پالنې په سترګه کتل )

8) په اتل پرستی او زور پرستی باور لرل .

9) دجنګي روحیې لپاره تبلیغ .

له لومړي نړیوالې جکړې وروسته ایټالیا هم دنورو اروپایي هیوادونو په څیر په ټولنیزو او اقتصادي ستونزو کې را ګیر وو  لاریونونه ، شورشونه ، دځمکو غصب او نورو ستونزو مبتلا هیواد وو ، دحکومت شکل یې دیموکراتیک وو دبرتانیا او امریکا خلاف له دیموکراسی څخه برخوردار نه وو وروسته داټولې ستونزې ناحل پاته شوې او ګډوډیو او شورشونو زور واخیست او لازیات شول په دې ګډوډ او له ستونزو څخه ډک حالت کې دفاشیست موسولوني ګوند مینه وال زیات شول او فاشیزم اعلان وکړ چې ایټالیابه له شته ستونزو څخه خلاصوي او وعده یې وکړه چې دلرغونې روم شان وشوکت ، افتخار او امپراتوري به بیرته لاس ته راوړي ، فاشیزم ټولې ناراضه ډلې ټپلې ځان ته راجلب کړې ، هغه سربازان چې مخکې بیکاره پاته شوي وو، منځنی مایوسه طبقې ، وطن پلوي ځوانان او کلیوال او نورو فاشیستانو تورې جامې په تن کړې او دیو لوی ملي آرمان لپاره یې چیغې او فریادونه شروع کړل دوی هر څه هر چاته ورکول او ویل یې ، کار ، نیکبختي او ملي افتخار .

    د دوی سیاسي استدلال تروریزم او په سرکونو کې جنګونه وو ، دولت ددې هرڅه نه ضعیف وو او نه یې شوای کولای ددوی مخه ونیسي ، کله چې صنعتي محفلونو هم دفاشیزم څخه حمایت وکړ ( موسولوني ایل دوچه ) په ۱۹۲۲ کال کې یو لوی قدرت ته ورسید او بې له ځنډه  یې یو دیکتاتوري نظام په پښو ودرولو او یو ځانګړی اقتصادي نظام یې  رامینځ ته کړ ، دولت عمومي کړنې او فعالیتونه په غاړه واخیستل فوځ یې نور هم تقویه کړ په ۱۹۳۵ کال دحبشې ( اوسنی اتیوپیا ) دفتحې په واسطه دایټالیا امپراتوري په شمالي افریقا کې لاپراخه کړه فاشیزم په دې وخت کې تر ډیره حده بریالی مالومیدلو ځکه په یو ګډوډ او نا امنه هیواد کې یې نظم او امن رامینځ ته کړ څه ناڅه امنیت پکې رامینځ ته شو .د ایټالیا خلکو موسولیني  تائیدولو او ویل یې ده پر وخت او په موقع سره حرکت پیل کړی دی .

      موسولیني ددې لپاره چې د هغه تبلیغ مخه ونیسې کوم چې ویل یې فاشیزم هسې یوه فلسفه ده نو هڅه یې وکړه چې دخپل رژیم لپاره درناوی رامینځته کړي  نو بې مانا شعارونه یې رامینځ ته کړل او ویل یې .

1) هیواد دبشریت ټولیز وجدان او اراده څرګندوي .

2) تل حق له موسولیني سره دی.

3) خبرې او بحث نه بلکه اطاعت .

4) ایمان راوړی ،اطاعت وکړی او وجنګیږی .

د ۱۹۳۰ لسیزو ټولو دیکتاتورانو او ښي جناحو دایټالیا سیاسي فاشستي کړنلارې تقلید کړې او هغه یې دخپلو هیوادونو له آدابو ، سنتو او حالتونو سره سمې پلې کړې دبیلګې په توګه  په اسپانیا کې لیبرال فرانکو فوځ له کلیسا سره وتړلو فاشیستي نظام ته یې تر ۱۹۷۵ لسیزې او آن دخپل ژوند تر پایه دوام ورکړخو نور رژيمونه لکه د آلمان نازي رژیم په شرقي اروپاکې ځنې رژیمونه او حتی خپله فاشیسته ایټالیا په دویمه نړیواله جګړه کې له ماتې سره مخامخ شول .

     تر ټولو بریالی او مضر فاشیستي هیواد نازي آلمان وو چې وروسته له لومړی نړیوالې جګړې بیا دایټالیا په څیر له ډیرو ستونزو سره مخ شو داهیواد مجبور وو خپل شرم او ماته ومني بیا په ۱۹۱۹ کال نیم ژواندې دیموکراسي په دې هیواد کې په پښو ودریده که څه هم چې دآلمان دلوړې طبقې دمنلو وړ نه وه دوی ډیر د آلمان دنازیزم او هیتلر دعقیدې پلوي وو وروسته  په آلمان کې دفاشیزم یوه غوره نظریه رامینځ شوه دهغه عنوان غوره نژاد وو چې  دانظریه تاریخي ریښې لري او دالمان د ۱۹ قرن په فلسفو او عقایدو کې راغلې ده ځکه آلمانیان غوره خلک وو او دآلمان ماته په لومړۍ نړیواله جګړه کې دآلماني فوځیانو درغلي وه ، خو دوی نه غوښتل ځانونه مقصر او ملامت وبولي ، نو لازمه وه چې پړه په نورووګړو لکه یهودانو او سوسیال دیموکراتانوچې دآلمان فوځ یې له شانه په توره وهلی وو  واچوي داخلک هغه وخت او اوس هم دجګړې او ستونزو  درا مینځ ته کولو عاملین  بلل کیږی .

       د ۱۹۳۵ لسیزو په لومړیو کې آلمان دبیرته ښه کیدو په لور روان شو میلیونونو کسانو دهیتلر نظریات ومنل او په ۱۹۳۳ کال کې نازیانو د آلمان لوی ګوند رامینځ ته کړ  هیتلر دالمان صدر اعظم شو او واک ته درسیدو سره سم یې یو ګوندې او حزبي حکومت رامینځ ته کړ  دفاشیزم او نازیزم توپیر په دې کې وو چې فاشیزم ایټالوي فاشیستان دامپریالیزم او پخواني روم دامپراتوری دراژوندې کولو غوښتونکي وو او دآلمان نازیان بیا دیو نوي نظام چې دنژاد دغوراوي په اساس مینځ ته راغلی وو غوښتونکي وو په عین حال کې دواړه دمنځنی طبقې انقلاب او ګډوډي بلل کیږي یا فاشیزم دنشنلیستي ټولنې هغه افراطي جریان ته ویل کیږي چې ملي تعصب بدلوي رابدلوی او هڅه کوي دوطن دوستی څخه په سوی استفادې سره ویشلي هیوادونه او ملتونه یو له بل سره په جګړه کې ښکیل کړي ، دملتونو تر مینځ تضاد رامینځ ته کړي او ممکن هیوادونه دځان په ګټه غلامی ته کش کړی .

       له بده مرغه دپردیو کړیو او دې داسې هیوادونو او خلکو په هڅه چې نه غواړي زموږ هیواد په پښو ودریږي دلته هم د هرې طبقې له خوانه فاشستي کړنې ترسره کیږي دسر په سترګو وینو چې ټولنه مو ورځ په ورځ دبد بختی ، فاشیزم او دربدری په لور روانه ده دنور ملتونو او هیوادونو سره تضاد او دښمني څه چې په خپل کور او کلي کې په دښمنی ، ورور وژنه ، چور او چپاوول  اخته یو کور په کور کلي په کلي بدی او نارواوې ورځ تر بلې زور اخلي او لا دبد بختی به لور روان یو  دیو سوکاله او آسوده افغانستان په هیله .

 

ګیل ګمیش Gilgames

 

ګیل ګمیش Gilgames

لیکوال : داکتر سیروس شمیسا

ژباړه : پوهنیار احسان الله پامیر

تر ټولو پخوانی حماسه چې په لاس کې یې لرو هغه دسومیریانو دګیل ګمیش Gilgamesh   ده ددې حماسې دپيدایښت نیټه ۳۰۰۰ کاله مخکې له میلاده راپیلیږي، دا حماسه په ۱۲ ماتو لوحو دشعر په شکل لیکل شوې ده دآشور باني پال په کتابتون کې تر لاسه شوې ده ماتې لوحې یې دبرتانیې موزیم ته یوړل شوې او دجورج اسمیت له خوانه ولوستل شوې ده په ۱۸۶۲م کال کې څرګنده کړې ده چې ددې  داستاني لوحو څخه په یوه باندې دنوح(ع) دتوفان په اړه لیکل شوي دي .

        ګیل ګمیش داورک Uruke یا ایرخ Erech  دښار یو ظالم او جبار پادشاه وو دده دبدن درې برخې له خدای څخه او یوه برخه یې له سړیو (آدمیزادو ) څخه جوړه شوې وه له ده سره مقابله او یاري دوستی ګرنه خبره وه خلکو دده دظلم او زور زیاتي څخه خدایانو ته شکایت وکړ او خدایانو ته یې وویل چې                  ګیل ګمیشGilgamesh خپل انډول نه ویني معشوقه له معشوق سره ، نجلی له هلک سره او ښځه له خاوند سره نه پریږدي خدایانو دګیل ګمیش Gilgamesh   دماتې لپاره انکیدو Enkidu پیدا کړ  چې قوي زورور او وحشي سړی وو انکیدو Enkidu له حیواناتو سره واښه او اوبه خوړل یو ، ورسته یو ښکاري هغه ولید او ګیل ګمیش Gilgamesh   ته یې خبر یوړ ده له معبد نه ایشتر مقدسه او پاکه الاهه پسې ولیږله تر څو هغه ورته راولي او نور ځناوران خوشي کړي کله چې ګیل ګمیش Gilgamesh   معبد ته راځې تر څو له ایشتر الاهې سره ملاقات وکړی       انکیدو Enkidu  ښار ته راځي او دهغه مخه نیسي                 ګیل ګمیش  Gilgamesh په ځمکه غورځوي بیا دګیل ګمیش مور انکیدو Enkidu ته وایي ته زما زوی یې همدا نن ورځ ما ته وزیږولې ، زه ستا مور یم او ګیل ګمیش Gilgamesh ستا ورور دی ، دلته دوی دواړه سره ملګري کیږي له ګیل ګمیش Gilgamesh څخه نیک سړی جوړیږي بیا وروسته دوی دواړه ستونزمن سفرونه پیلوي اوپریکړه کوي چې دپاکو ځنګلونو سردار خومبه به (هومبه به ) سره جګړه وکړي داچې انکیدو Enkidu  په زړه کې د دښتو او ځناورو مینه لرله بیرته دښتې ته ولاړ تر څو له ځناورو سره ژوند وکړي هغه ښکاري ته چې دی یې پیدا کړی وو په غوصه شو او نفرت یې ورباندې وویلو او هغه او په ایشتر الاهې یې هم لعنت وویلو او ورته ویې ویل زه دې له ځناورو څخه پردی کړم ځکه له خپلې صحرا او ځناورو څخه دې ښار ته یوړم وروسته  بیا له ( خومبه به ) سره یوه ستونزمنه اوخترناکه جګړه کوي او هغه وژني .

      دګیل ګمی Gilgamesh میړانه او غیرت ددې سبب کیږي چې دآشوري خدای وینځه ایشتر الاهه ورباندې مینه کیږي خو ګیل ګمیش Gilgamesh یې نه ورسره مني بیا ایشتر الاهه غوصه کیږي دګیل ګمیش او داورک دسیمې دله مینځه وړلو لپاره یوآسماني نر غویی ځمکې ته رالیږي خو ګیل ګمیش او انکیدو هغه آسماني غویی وژني په دې وخت کې خدایان عصبانی کیږي او دانکیدو دمرګ پریکړه کوي انکیدو ناروغ کیږي په وروستی شپه خپل مرګ په خوب ویني او مړ کیږي ګیل ګمیش شپږ ورځې او شپږ شپې دخپل ورور انکیدو دمرګ ویر کوي او په اوومه ورځ یې خاور ته سپاري ، دانکیدو مرګ ګیل ګمیش ته په زړه کې ویره ورواچوله ده فکر کولو چې د انکیدو مرګ دده خپل مرګ دی یعني دی خپله مړ شوی ګیل ګمیش له مرګ څخه سخت وویریدلو ، دیو تل پاتې ژوند په لټه کې شو په سفر ولاړ او په دې پسې ګرزیدلو چې دمرګ راز ومومي تصمیم یې ونیولو چې     اوت نه پيشتم utana pishtim ته ور شي او له هغه نه دمرګ او ژوند په اړه وپوښتي او دمرګ رازترې ومومي اوت نه پيشتم utana pishtim هغه څوک وو چې تل ژوندی وو او نه مړکیدلو یوازې هغه د تل پاتې او همیشني ژوند په راز پوه شوی وو وروسته دډیرو ستونزو له تیرولو دخدایانو باغ ته ورسید اود    اوت نه پيشتم utana pishtim دکور په لټه کې شو په ډیر کړاو سره دمرګ له سینده تیر شو او په دښته کې یې دهغه لاره وموندله او اوت نه پيشتم utana pishtim ته ورورسید له هغه نه یې دژوند دراز په اړه وپوښتل هغه ورته وویل ستا  دبدن دریمه برخه له سړیانو (آدمیزادو) څخه ده اومرګ دسړیو (آدمیانو) لپاره دی اوت نه پيشتم utana pishtim  ګیل ګمیش ته دخپل ژوندانه کیسه چې څرنګه دخدایانو په جرګه کې شامل شو وکړه او ورته ویې ویل چې دلوی توفان په وخت کې یې یوه بیړۍ جوړه کړه او دځناورانو يوه یوه جوړه یې پکې واچوله کله چې توفان آرام شو بیړۍ دغره په سر کښیناسته ، په اوومه ورځ یې کبوتره او زاغ دحالاتو دکشف لپاره وګمارل او بیا وچې ته ووتل او اوت نه پيشتم utana pishtim دخدایانو په جرګه کې شامل شو .

      کله چې ګیل ګمیش له اوت نه پيشت څخه بیرته راګرځیدلو اوت نه پيشتم دیوې ګیاه په اړه چې دتل ژوندي کیدو سبب کیدله لارښوونه وکړه او ورته ویې ویل څوک چې له دې ګیاه څخه وخوري تل به ژوندی وی او ځواني به یې بیرته راورګرځي    ګیل ګمیش له ډیر ستونزو وروسته ګیا وموندله کله چې غواړي ویې خوري نو ده لومړی ځان ومینځلو په دغه وخت کې یو مار پیدا کیږي او هغه ګیاه خوري ، مار همیشنی ژوند ترلاسه کوي ، ګیل ګمیش دومره غمګین او مایوسه کیږي چې دمړو دنیاته ولاړ شي او دمرګ راز له خپل مړ شوي ورور انکیدوله روح څخه وپوښتي ، نو ځمکه یې سوری کړه او دانکیدو سیوره یې بیرون ته را وایسته یو بل یې وپيژندل ، یو له بل نه لیرې ودریدل او یو بل ته یې خبرې وکړې ګیل ګمیش په زوره ورته چیغې وهلې او دانکیدو سیوري اوریدلې ، ګیل ګمیش ورته وویل دمړو له دنیانه راته خبرې وکړه دانکیدو سیورې ورته وویل که دمړو له دنیانه درته خبرې وکړم په ځمکه به ولویږې او وبه تښتې ګیل ګمیش ورته وویل اې دوسته !  غواړم تل په ځمکه کې ولویږم او تل وژاړم دانکیدو سوري ورته وویل ستا دوست په خاورو کې ولوید او خاورې شو. له دې سره دانکیدو سیوره ورکه شوه ګیل ګمیش ناهیلی بیرته خپلې سیمې اوروک Uruk   ته راستون شو بیا دقصرپه تالار کې سر په ځمکه ږدي او غواړي چې ویده شي خو مرګ هغه په خپله غیږه کې نیسي او ګیل ګمیش Gilgamesh په همیشنی خوب ویده کیږي او مړ کیږي.

       ګیل ګمیشGilgamesh د مرګ او ژوند حماسه ده ، دمرګ په اړه ترټولو پخوانی او لومړنی مفکوره چې دحماسې په توګه بیان شوې ده   ګیل ګمیش دې نتیجې ته ورسید کله چې نه شم کولای ژوند همیشنی کړم یعني تل ژوندی شم نو باید روح همیشینی  کړم دروح همیشه توب او تل پاتی کیدو لپاره په نیک نامه پسې ځې او ډیر کړاوونه ګالي . په حقیقت کې ده هیڅ ماته نه ده خوړلې او یوه بریالی هڅه یې کړې ده ، دا حماسه دیوه همیشني ژوند لپاره یوه شانداره او بریالی هڅه ده .

 

 

h  

تر ټولو پخوانی حماسه چې په لاس کې یې لرو هغه دسومیریانو دګیل ګمیش Gilgamesh   ده ددې حماسې دپيدایښت نیټه ۳۰۰۰ کاله مخکې له میلاده راپیلیږي، دا حماسه په ۱۲ ماتو لوحو دشعر په شکل لیکل شوې ده دآشور باني پال په کتابتون کې تر لاسه شوې ده ماتې لوحې یې دبرتانیې موزیم ته یوړل شوې او دجورج اسمیت له خوانه ولوستل شوې ده په ۱۸۶۲م کال کې څرګنده کړې ده چې ددې  داستاني لوحو څخه په یوه باندې دنوح(ع) دتوفان په اړه لیکل شوي دي .

        ګیل ګمیش داورک Uruke یا ایرخ Erech  دښار یو ظالم او جبار پادشاه وو دده دبدن درې برخې له خدای څخه او یوه برخه یې له سړیو (آدمیزادو ) څخه جوړه شوې وه له ده سره مقابله او یاري دوستی ګرنه خبره وه خلکو دده دظلم او زور زیاتي څخه خدایانو ته شکایت وکړ او خدایانو ته یې وویل چې                  ګیل ګمیشGilgamesh خپل انډول نه ویني معشوقه له معشوق سره ، نجلی له هلک سره او ښځه له خاوند سره نه پریږدي خدایانو دګیل ګمیش Gilgamesh   دماتې لپاره انکیدو Enkidu پیدا کړ  چې قوي زورور او وحشي سړی وو انکیدو Enkidu له حیواناتو سره واښه او اوبه خوړل یو ، ورسته یو ښکاري هغه ولید او ګیل ګمیش Gilgamesh   ته یې خبر یوړ ده له معبد نه ایشتر مقدسه او پاکه الاهه پسې ولیږله تر څو هغه ورته راولي او نور ځناوران خوشي کړي کله چې ګیل ګمیش Gilgamesh   معبد ته راځې تر څو له ایشتر الاهې سره ملاقات وکړی       انکیدو Enkidu  ښار ته راځي او دهغه مخه نیسي                 ګیل ګمیش  Gilgamesh په ځمکه غورځوي بیا دګیل ګمیش مور انکیدو Enkidu ته وایي ته زما زوی یې همدا نن ورځ ما ته وزیږولې ، زه ستا مور یم او ګیل ګمیش Gilgamesh ستا ورور دی ، دلته دوی دواړه سره ملګري کیږي له ګیل ګمیش Gilgamesh څخه نیک سړی جوړیږي بیا وروسته دوی دواړه ستونزمن سفرونه پیلوي اوپریکړه کوي چې دپاکو ځنګلونو سردار خومبه به (هومبه به ) سره جګړه وکړي داچې انکیدو Enkidu  په زړه کې د دښتو او ځناورو مینه لرله بیرته دښتې ته ولاړ تر څو له ځناورو سره ژوند وکړي هغه ښکاري ته چې دی یې پیدا کړی وو په غوصه شو او نفرت یې ورباندې وویلو او هغه او په ایشتر الاهې یې هم لعنت وویلو او ورته ویې ویل زه دې له ځناورو څخه پردی کړم ځکه له خپلې صحرا او ځناورو څخه دې ښار ته یوړم وروسته  بیا له ( خومبه به ) سره یوه ستونزمنه اوخترناکه جګړه کوي او هغه وژني .

      دګیل ګمی Gilgamesh میړانه او غیرت ددې سبب کیږي چې دآشوري خدای وینځه ایشتر الاهه ورباندې مینه کیږي خو ګیل ګمیش Gilgamesh یې نه ورسره مني بیا ایشتر الاهه غوصه کیږي دګیل ګمیش او داورک دسیمې دله مینځه وړلو لپاره یوآسماني نر غویی ځمکې ته رالیږي خو ګیل ګمیش او انکیدو هغه آسماني غویی وژني په دې وخت کې خدایان عصبانی کیږي او دانکیدو دمرګ پریکړه کوي انکیدو ناروغ کیږي په وروستی شپه خپل مرګ په خوب ویني او مړ کیږي ګیل ګمیش شپږ ورځې او شپږ شپې دخپل ورور انکیدو دمرګ ویر کوي او په اوومه ورځ یې خاور ته سپاري ، دانکیدو مرګ ګیل ګمیش ته په زړه کې ویره ورواچوله ده فکر کولو چې د انکیدو مرګ دده خپل مرګ دی یعني دی خپله مړ شوی ګیل ګمیش له مرګ څخه سخت وویریدلو ، دیو تل پاتې ژوند په لټه کې شو په سفر ولاړ او په دې پسې ګرزیدلو چې دمرګ راز ومومي تصمیم یې ونیولو چې     اوت نه پيشتم utana pishtim ته ور شي او له هغه نه دمرګ او ژوند په اړه وپوښتي او دمرګ رازترې ومومي اوت نه پيشتم utana pishtim هغه څوک وو چې تل ژوندی وو او نه مړکیدلو یوازې هغه د تل پاتې او همیشني ژوند په راز پوه شوی وو وروسته دډیرو ستونزو له تیرولو دخدایانو باغ ته ورسید اود    اوت نه پيشتم utana pishtim دکور په لټه کې شو په ډیر کړاو سره دمرګ له سینده تیر شو او په دښته کې یې دهغه لاره وموندله او اوت نه پيشتم utana pishtim ته ورورسید له هغه نه یې دژوند دراز په اړه وپوښتل هغه ورته وویل ستا  دبدن دریمه برخه له سړیانو (آدمیزادو) څخه ده اومرګ دسړیو (آدمیانو) لپاره دی اوت نه پيشتم utana pishtim  ګیل ګمیش ته دخپل ژوندانه کیسه چې څرنګه دخدایانو په جرګه کې شامل شو وکړه او ورته ویې ویل چې دلوی توفان په وخت کې یې یوه بیړۍ جوړه کړه او دځناورانو يوه یوه جوړه یې پکې واچوله کله چې توفان آرام شو بیړۍ دغره په سر کښیناسته ، په اوومه ورځ یې کبوتره او زاغ دحالاتو دکشف لپاره وګمارل او بیا وچې ته ووتل او اوت نه پيشتم utana pishtim دخدایانو په جرګه کې شامل شو .

      کله چې ګیل ګمیش له اوت نه پيشت څخه بیرته راګرځیدلو اوت نه پيشتم دیوې ګیاه په اړه چې دتل ژوندي کیدو سبب کیدله لارښوونه وکړه او ورته ویې ویل څوک چې له دې ګیاه څخه وخوري تل به ژوندی وی او ځواني به یې بیرته راورګرځي    ګیل ګمیش له ډیر ستونزو وروسته ګیا وموندله کله چې غواړي ویې خوري نو ده لومړی ځان ومینځلو په دغه وخت کې یو مار پیدا کیږي او هغه ګیاه خوري ، مار همیشنی ژوند ترلاسه کوي ، ګیل ګمیش دومره غمګین او مایوسه کیږي چې دمړو دنیاته ولاړ شي او دمرګ راز له خپل مړ شوي ورور انکیدوله روح څخه وپوښتي ، نو ځمکه یې سوری کړه او دانکیدو سیوره یې بیرون ته را وایسته یو بل یې وپيژندل ، یو له بل نه لیرې ودریدل او یو بل ته یې خبرې وکړې ګیل ګمیش په زوره ورته چیغې وهلې او دانکیدو سیوري اوریدلې ، ګیل ګمیش ورته وویل دمړو له دنیانه راته خبرې وکړه دانکیدو سیورې ورته وویل که دمړو له دنیانه درته خبرې وکړم په ځمکه به ولویږې او وبه تښتې ګیل ګمیش ورته وویل اې دوسته !  غواړم تل په ځمکه کې ولویږم او تل وژاړم دانکیدو سوري ورته وویل ستا دوست په خاورو کې ولوید او خاورې شو. له دې سره دانکیدو سیوره ورکه شوه ګیل ګمیش ناهیلی بیرته خپلې سیمې اوروک Uruk   ته راستون شو بیا دقصرپه تالار کې سر په ځمکه ږدي او غواړي چې ویده شي خو مرګ هغه په خپله غیږه کې نیسي او ګیل ګمیش Gilgamesh په همیشنی خوب ویده کیږي او مړ کیږي.

       ګیل ګمیشGilgamesh د مرګ او ژوند حماسه ده ، دمرګ په اړه ترټولو پخوانی او لومړنی مفکوره چې دحماسې په توګه بیان شوې ده   ګیل ګمیش دې نتیجې ته ورسید کله چې نه شم کولای ژوند همیشنی کړم یعني تل ژوندی شم نو باید روح همیشینی  کړم دروح همیشه توب او تل پاتی کیدو لپاره په نیک نامه پسې ځې او ډیر کړاوونه ګالي . په حقیقت کې ده هیڅ ماته نه ده خوړلې او یوه بریالی هڅه یې کړې ده ، دا حماسه دیوه همیشني ژوند لپاره یوه شانداره او بریالی هڅه ده .